حضرت امام رضا (عليه السّلام) امام معصوم را به صفت «الاخ الشقيق» معرّفي فرموده‌اند:
«الامام... الاخ الشقيق». [1]
لغت «شقيق» از ماده «شقه» مي‌آيد و به معناي نصف هر چيز است. «الاخ الشقيق» به برادر دو قلو گفته مي‌شود؛ به اين اعتبار که گويي هر کدام نيمه ديگري است. دو برادر که چنين رابطه‌اي با هم دارند، طبيعتاً ميان آنها رابطه عاطفي گرمي برقرار خواهد بود و مايه قوّت قلب و پشت گرمي يکديگر هستند.
نمونه اعلاي برادر فداکار در وجود مقدّس حضرت ابوالفضل (عليه السّلام) يافت مي‌شود. ايشان برادر وفاداري نسبت به امام حسين (عليه السّلام) بودند. اين است که وقتي سيّدالشهدا (عليه السّلام) در روز عاشورا بالاي سر برادر حاضر شدند، فرمودند: «الآن انکسر ظهري و قلّت حيلتي.» [2] اکنون پشتم شکست و ديگر چاره اي ندارم.
کسي که کمرش مي شکند، ديگر هيچ کاري نمي‌تواند بکند. و لذا فرمودند: ديگر چاره‌اي ندارم. «الاخ الشقيق» برادري است که حقّ برادري را ادا کند و حضرت عبّاس (عليه السّلام) مصداق کامل اين وصف بودند و ديديم که بين آنها چه رابطه عاطفي و چه نوع پشت گرمي وجود داشت.
امام (عليه السّلام) نيز براي امّت خود، برادر فداکاري هستند. آن هم برادري که هم احساس مسؤوليّت پدري مي‌کند و هم داراي عاطفه مادري است. اين سه وصف امام همه يک پيام دارند و آن محبّت شديد حضرت نسبت به شيعيانشان مي‌باشد؛ نعمتي که بايد قدرش را بشناسيم و حقّش را ادا کنيم.
معرفت نعمت و محبّت منعم
اگر کسي پيام محبّت امام زمان (عليه السّلام) را فهميد و چشيد، قلباً احساس مي‌کند که بايد پاسخ آن همه محبّت را با همه وجودش بدهد. ما اگر واقعاً باور داريم که امام زمان (عليه السّلام) پدر دلسوز ما هستند، بايد رابطه خود را با ايشان نسبت به پيوند با پدر جسماني خويش مقايسه کنيم و ببينيم آيا حدّاقل، همان رابطه را با امام زمان خود هم داريم؟
اين رابطه دو طرف دارد. از يک طرف بايد همان انتظاراتي که از پدر دلسوز خود داريم، از ايشان داشته باشيم و آن قدر که به ايشان دلگرمي داريم و به حضرتش اتّکا مي‌کنيم، به کس ديگري اميد نبنديم و انتظار توجّه و دستگيري نداشته باشيم. هم چنين مطمئن باشيم که کسي را پيدا نمي‌کنيم که بيشتر از امام زمان (عليه السّلام) نگران وضع ما باشد و بهتر از ايشان بتواند در مشکلات، ما را ياري کند. از طرف ديگر، کسي که امام را واقعاً پدر دلسوز خود بداند، نسبت به ايشان احساس مسؤوليّت و نگراني جدّي مي کند، مثلاً اگر پدرش به مسافرت رفته باشد و مدّتي از او بي خبر بماند، نسبت به او دلتنگي مي کند و اگر نتواند از حال او خبردار شود، نگران مي شود. هرچه او پدرش را بيشتر دوست بدارد، طاقتش در تحمّل دوري او کمتر است، تا آن جا که زندگي بدون او برايش تلخ مي شود و لذّت همه خوشحالي و آسودگي ها براي او از بين مي‌رود. چنين کسي هميشه به ياد امامش مي‌باشد و لازم نيست که هر از چند گاهي به او تذکّر داده شود که امام زمانت را دوست بدار. چراکه محبّت، ناشي از معرفت است و هر قدر معرفت قوي‌تر باشد، محبّت قوي‌تر مي‌شود. به عبارت ديگر هر کس معرفت منعم و نعمت را دارد، محبّت منعم را هم به دل مي‌گيرد. اگر چنين نباشد، شايسته آن نعمت نيست و نسبت به آن مرتکب کفران گشته است.
اميرالمؤمنين (عليه السّلام) در اين باره فرموده‌اند:
برگردن کسي که نعمتي به او داده شده اين حق وجود دارد که به صورت زيبايي (کار خوب) منعم را تلافي کند. پس اگر چنين کاري در حدّ توانش نبود، (از او) به خوبي تعريف و تمجيد کند، پس اگر زبانش توانايي حقّ انجام اين کار را نداشت، بايد لااقل قدر آن نعمت را بشناسد و نسبت به کسي که اين نعمت را به او رسانده قلباً محبّت ورزد و او را به اعتبار منعم بودنش دوست بدارد. پس اگر از اين هم کوتاهي کند، اصلاً شايستگي برخورداري از آن نعمت را ندارد. [3]
با کمي تأمل مي‌فهميم احساني که از جانب امام عصر (عليه السّلام)، به ما شده، يعني احساني که خداي سبحان به برکت وجود ايشان به ما فرموده، غيرقابل تلافي است و بنابراين بايد ثناگوي امام (عليه السّلام) باشيم. اگر هم نتوانستيم چنان که بايد و شايد ثناگوي ايشان باشيم، حدّاقل نعمت شناس باشيم و منعم خويش را دوست بداريم. اين، کمترين حد قدرداني از نعمتهايي است که به برکت امام به ما مي‌رسد.
البتّه دوست داشتن امام (عليه السّلام) از جهت «منعم» بودن، کمترين حدّ محبّت به ايشان است و نبايد به اين مقدار از محبّت حضرت راضي بود. محبّت بالاتر، محبّتي است که ايشان را به خاطر خودشان - نه به خاطر فوائدي که براي ما دارند - دوست بداريم. چنين محبّتي به امام با معرفت بيشتر نسبت به ايشان حاصل مي‌شود. به طور کلّي «معرفت» و «محبّت» تأثير متقابل در يکديگر دارند؛ يعني هر درجه از معرفت، محبّتي به وجود مي‌آورد. اگر انسان به لوازم آن محبّت پايبند باشد و حقّ آن را ادا کند، اميد مي‌رود که خداي عزّوجلّ معرفت بالاتري نصيب شخص گرداند.
پس همان طور که معرفت باعث محبّت بيشتر مي‌شود، محبّت هم زمينه‌ساز اعطاي معرفت بيشتر از جانب خدا مي‌شود. اين معرفت بالاتر، به نوبه ي خود، محبّت بالاتري به شخص مي‌دهد که اگر حقّ آن را ادا کند، باز هم زمينه اعطاي معرفت بيشتري براي او حاصل مي‌شود.
پي‌نوشتها:
[1]. اصول کافي: کتاب الحجّه، باب نادر جامع في فضل الامام (عليه السّلام) و صفاته، ح1.
[2]. سردار کربلا: ص 290.
[3]. بحارالانوار: ج 71 ص 50 ح 67.
منبع: کتاب آشناي غريب
