نگاهى به تاریخ اسلام نشان مى‌دهد که در طول زمان، افرادى جاه‌طلب و سودجو ادعاى مهدویت کرده‌اند، یا گروهى از مردم عوام افرادى را مهدى، مى‌پنداشته‌اند. این امر نشان مى‌دهد که موضوع مهدویت و اعتقاد به ظهور یک منجى غیبى، در میان مسلمانان امرى مسلّم و مورد قبول بوده است و چون نام یا برخى از نشانه‌هاى آن حضرت با مشخصات برخى از مدعیان یاد شده تطبیق مى‌کرده، آنان از این موضوع سوء استفاده کرده و خود را مهدى معرفی نموده‌اند. گاهی هم خود آنان ادعایى نداشته‌اند، لکن برخى از عوام‌الناس از روى نادانى یا شدّت ستم و بیدادگرى حکومتها یا عجله‌اى که در ظهور حضرت مهدى، داشته‌اند، یا به علل دیگر، بدون آنکه در مجموع نشانه‌هاى حضرت دقت کنند، به اشتباه، آنان را مهدى موعود تصور کرده‌اند.
به عنوان مثال: گروهى از مسلمانان (محمد بن حنفیه) را چون همنام و هم‌کنیه پیامبر اسلام بوده، مهدى پنداشته و بر این باور بوده‌اند که او نمرده است و غایب است و بعداً ظاهر مى‌شود و بر دنیا مسلّط مى‌گردد. [1]
گروهى از فرقه اسماعیلیه معتقد بودند که اسماعیل فرزند امام صادق (علیه السلام) نمرده، بلکه مرگ او از روى مصلحت اعلام شده است و او نمى‌میرد و همان (قائم) موعود است که روزی قیام مى‌کند و بر دنیا مسلّط مى‌شود. [2]
(محمد) مشهور به (نفس زکیه) پسر عبدالله بن حسن در زمان منصور دوانیقى عباسى قیام کرد و به مناسبت نامش، پدرش ادعا کرد که او همان مهدى موعود است و با تکیه روى این موضوع، طرفدارانى براى او فراهم آورد. [3]
در جریان قیام نفس زکیه، (محمد بن عجلان) که از فقیهان و عابدان مدینه بود، به کمک وى برخاست. وقتى که محمد شکست خورد و کشته شد، (جعفر بن سلیمان) - حاکم مدینه - ابن عجلان را احضار کرد و به وى گفت: چرا با آن دروغگو خروج کردى؟ آنگاه دستور داد، دستش را قطع کنند. فقیهان و اشراف مدینه که حضور داشتند از جعفر بن سلیمان، براى ابن عجلان درخواست عفو کردند و گفتند: امیر! محمد بن عجلان فقیه و عابد مدینه است و موضوع براى او مشتبه شده و خیال کرده است که محمد بن عبد الله، همان مهدى موعود است که در روایات آمده است. [4]
عین این گرفتارى براى (عبدالله بن جعفر) نیز که از دانشمندان و محدثان بزرگ مدینه بود، پیش آمد و او هم در پاسخِ بازخواست حاکم مدینه، گفت: من به این علّت با محمد بن عبدالله همکارى کردم که یقین داشتم او همان مهدى موعود است که در روایات ما یاد شده است. تا او زنده بود هیچ شکى در این موضوع نداشتم و هنگامى که کشته شد، فهمیدم که او مهدى نیست و بعد از این دیگر فریب کسى را نخواهم خورد.[5]
منصور نیز، که نامش (عبدالله) و نام پدرش (محمد) بود، بر پسر خویش لقب مهدى گذارده و ادعا مى‌کرد که مهدى موعود، فرزند من است، نه نفس زکیه! [6]
همچنین مى‌بینیم که برخى از فرقه‌ها، به مهدویت بعضى از امامان پیشین اعتقاد داشته‌اند، مثلاً (ناووسیه) حضرت صادق (علیه السلام) را مهدى و امام زنده و غایب مى‌پنداشتند. [7]
(واقفیه)، همین اعتقاد را درباره امام موسى بن جعفر (علیهما السلام) داشتند[8] و بر این باور بودند که آن حضرت نمى‌میرد تا بر شرق و غرب جهان مسلّط شود [9] و بالأخره گروهى نیز پس از شهادت امام حسن عسکرى )علیه السلام)، شهادت آن حضرت را انکار کردند و گفتند: او زنده و غایب است و همان امام (قائم) مى‌باشد. [10]
اینها نمونه‌هایى است که نشان مى‌دهد موضوع مهدویت در زمان پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) و بعد از آن، موضوع مسلّمى بوده است و امت اسلام همواره در انتظار شخصى بوده‌اند که قیام کند و با ظلم و ستم بستیزد و پرچم حاکمیت عدل و داد را در جهان به اهتزاز در آورد.
بدیهى است که سوء استفاده برخى مدعیان از موضوع مهدویت در بعضى از ادوار، هرگز نمى‌تواند مجوّزى براى انکار اصل مسئله مهدویت باشد، زیرا در طول تاریخ، حقایق بسیارى از سوى عناصر بازیگر و فرصت طلب مورد سوء استفاده قرار گرفته است. مدعیان الوهیت، یا نبوت و سایر مقامات معنوى، در دنیا کم نبوده اند. ادیان ساختگى نیز در دنیا کم نبوده است. ولى اینها هزگز دلیل این نمى‌شود که کسى منکر اصل وجود خدا و نبوت انبیا گردد.
پی‌نوشتها:
[1]. نوبختى، فرق الشیعة، نجف، المطبعة الحیدریة، 1355 ه. ق، ص 27 - شهرستانى، الملل والنحل، قم، منشورات الرضى، ج 1، ص132.
[2]. نوبختى، همان کتاب، ص 67 -68.
[3]. ابن طقطقا، الفخرى، بیروت، دار صادر، 1386 ه. ق، ص 165 -166.
[4]. ابو الفرج الاصفهانى، مقاتل الطالبیین، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385 - ق، ص193.
[5]. ابو الفرج الاصفهانى، همان کتاب، ص195.
[6]. ابو الفرج، همان کتاب، ص162.
[7]. شهرستانى، همان کتاب، ج 1، ص148.
.[8] شهرستانى، همان کتاب، ص150.
[9]. نوبختى، همان کتاب، ص 80 و.83.
[10]. نوبختى، همان کتاب، ص96.
منبع: کتاب سیره پیشوایان، مهدى پیشوایى
