منتظران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اکنون و در طول تاریخ، پیوسته در انتظار تحقق عدالت بوده‌اند، عدالتی جامع و جاری در همه مناسبات فردی و اجتماعی. اما نباید پنداشت که این انتظار به گونه‌ای موجب از دست دادن حرکت‌های اصلاحی و حماسه‌های دینی و اجتماعی بوده است. هرگز چنین نیست بلکه انتظار، دعوت به «نپذیرفتن» است نه «پذیرفتن». نپذیرفتن باطل و ذلت. نپذیرفتن هرگونه زورگویی و ستمگری. مبارزات خستگی ناپذیر و نهضت‌های پاک و مقدس شیعیان در طول تاریخ همواره گواه این بوده است که در مکتب اسلام هیچ سستی و سازشی راه ندارد .

انسان مؤمن و معتقد به عدالت و متعهد نسبت به اجرای عدالت، در سال‌های عمر خود هرگز ساکت نمی‌نشیند و ظلم را تحمل نمی‌کند . شیعه منتظر و بلکه هر مسلمان در عصر غیبت، باید همواره آمادگی قیام و مبارزه و جهاد در راه تحکیم عدالت جهانی را داشته باشد تا آنجا که هرگاه نام پیشوای قیام، قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ذکر می‌شود به پا خیزد و آمادگی همه جانبه خود را نشان دهد . چنین انتظار سازنده، حرکت آفرین و شورآور از یک طرف ریشه در ابعاد اعتقادی (توحید، نبوت، معاد و ...) دارد و از سوی دیگر بر ابعاد عملی (دینداری، اخلاق اسلامی، آمادگی نظامی و ...) استوار است .

الف) ابعاد اعتقادی انتظار

1. توحید

انتظار در ماهیت خود، انسان را متوجه مبدا عالم و خدای جهان می‌کند . انسان منتظر، همواره چشم به راه گشایشی است که به قدرت مطلقه الهی تحقق خواهد یافت . منتظران، چشم به راه مهدی هستند یعنی همان کسی که بنده خدا، خلیفه خدا و ولی خدا در زمین بوده و سالهاست که به قدرت او زنده است تا روزی به امر خدا برای استقرار بخشیدن به دین خدا و نجات جامعه بشری ظاهر شود .

2. عدل

حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، مظهر اسماء الهی و از جمله دو اسم مبارک «یا عدل و یا حکیم » است و انتظار یعنی چشم به راه بودن برای امامی که به فرموده رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چون بیاید جهان را از عدل و داد پر می‌سازد، چنانکه از ظلم و جور پر شده باشد .

3. نبوت

حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کسی است که صفات و آثار همه پیامبران در وجود او جمع است . او می‌آید تا آرمان پیامبران را تحقق بخشد و دین خدا را به همه جای جهان سرایت دهد . حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از اهل بیت پیامبر است . او فرزند فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و نواده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است و چون ظاهر شود، پرچم ـن حضرت را در دست گرفته و به سنت ایشان عمل می‌کند . نخستین اصحاب او 313 تن به تعداد اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جنگ بدر خواهند بود.

همه اینها تاکید بر مقام نبوت دارد . چنانکه در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:

هر کس از شما در حال انتظار ظهور حاکمیت دین خدا بمیرد، مانند کسی است که در خدمت قائم و در خیمه او بوده و یا در رکاب آن حضرت بجنگد. به خدا سوگند چنین شخصی، مانند کسی است که در رکاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) شهید شده باشد . [1]

4. امامت

حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خاتم ائمه طاهرین، فرزند و یادگار آنان و ادامه دهنده راه امامت است. آنچنان که امامان پیشین در احادیث و روایات خود یکایک او را یاد کرده اند .

5. معاد

اصل اعتقادی بسیار مهم معاد و بازگشت به نزد پروردگار، در امر انتظار همواره حضور دارد و این حضور از سه جهت نمودار است:

جهت اول اینکه امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به هنگام ظهور، ستمگران و ظالمان را کیفر کرده و طعم رحمت الهی را به مؤمنان می‌چشاند که این خود نمونه‌ای از رستاخیز است .

جهت دیگر اینکه بر اساس بسیاری از روایات، هنگام ظهور او، گروهی از مؤمنان و کافران به جهان باز می‌گردند (رجعت می‌کنند) که این نیز، مصداقی از قیامت صغری و نشانه‌ای برای قیامت کبری است .

و جهت سوم اینکه ظهور مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از علائم حتمی قیامت است. او پیش از قیامت می‌آید و تا حکومت عدل جهانی به دست او برپا نشود، عمر این جهان پایان نمی‎گیرد و قیامت آغاز نمی‌شود .

ب) ابعاد عملی انتظار

انتظار مصلح جهانی، چنانکه در احادیث و روایات آمده دارای ابعاد عملی بسیار زیادی است. ما در اینجا فقط به ذکر برخی از مهمترین آنها اکتفا می‌کنیم:

1. شناخت

انسان عصر غیبت باید دارای شناخت درست و بصیرتی درخشان باشد تا بتواند اعتقاد به حق را حفظ کند و در برابر هر پیشامدی پایدار باشد . او باید بداند انتظار چیست؟ برای چیست؟ او منتظر کیست؟ و ظهور مقدمه چه اموری است؟

در روزگار متصل به ظهور، حفظ و گسترش اعتقاد دینی و شناخت درست اعتقادی و عملی، که وسیله تشخیص حق از باطل است، مفیدتر و بلکه لازم‌تر از هر چیز دیگر است . و تنها دارندگان عقیده و عملند که در مسائل و حوادث پیش از ظهور گم نشده، دچار تردید نگشته و حق را از باطل تشخیص می‌دهند . آری آنان که «اعتقاد صحیح » و «عمل صالح » داشته باشند، به تصدیق و تایید امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مبادرت می‌کنند و به سعادت بزرگی می‌رسند .

2. دینداری و تقوی

انسان در دوران غیبت باید با مواظبت بیشتری به امر دین خدا بپردازد . باید در حفظ باورهای مقدس و نگهداری و نگهبانی از مرزهای اعتقادی کوتاهی نورزد و از هرگونه سستی و انحراف دوری کند و اگر ابتلایی یافت بزودی باز گردد و در خط صحیح قرار گیرد و به امام توجه و توسل جوید. انسان منتظر حکومت علی‌وار مهدی موعود، علاوه بر دینداری و تقوی باید پارسا باشد و خود را آنچنان که آن پیشوا دوست دارد، بسازد و به او و یاران او شبیه گردد تا به لطف خدا در شمار آنان به حساب آید. همانطور که امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند:

هرکس خوش دارد در شمار اصحاب قائم باشد، باید چشم به راه بوده و پارسایی پیش گیرد ... [2]

3. تولی و تبری

تولی، متابعت عاشقانه از حق و رهبر حق و تبری، مخالفت خصمانه با ناحق و رهبر ناحق است. این است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: خوشا به حال منتظرانی که به حضور قائم برسند. آنان که پیش از قیام او نیز پیرو اویند. با دوست او عاشقانه دوستند و موافق و با دشمن او، خصمانه دشمنند و مخالف [3]

امام صادق (علیه السلام) در روایت دیگری در این باره می‌فرمایند:

هرگاه زمان غیبت فرا رسید، به دستورات امامان پیشین چنگ زنید تا امام آخرین ظهور کند ... هرگاه روزی رسید که امامی از آل محمد (صلی الله علیه و آله) در میان خود نداشتید، همان امامانی را که دوست می‌داشتید، دوست بدارید و همان کسانی را که دشمن می‌داشتید، دشمن بدارید و همواره در خط رهبری و ولایت حق جای داشته باشید و صبح و شام در حالت انتظار به سر برید تا خداوند ستاره هدایت شما را طالع سازد [4]

4. اخلاق اسلامی

بزرگترین وجه تمایز جامعه اسلامی از دیگر جوامع، اخلاق نورانی اسلام است. شیعه منتظر باید با رفتار انسانی و اخلاق محمدی و صفات علوی و فضائل جعفریT همواره مایه زینت و افتخار و آبروی ائمه طاهرین (علیهم السلام) باشد. چنانکه امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند:

هرکس خوش دارد در شمار اصحاب قائم باشد ،باید در عصر انتظار مظهر اخلاق نیک اسلامی داشته باشد ... [5]

5. آمادگی نظامی

امر بسیار مهم که در عصر انتظار، بسیار مورد غفلت قرار می‌گیرد، آمادگی نظامی است. انسانی که منتظر قیام بزرگ و انقلابی عظیم و جهانی است، چگونه ممکن است که خود هیچ گونه آمادگی برای حضور در این میدان و کمک به این انقلاب نداشته باشد؟ وظیفه همه مسلمانان است که دائما آمادگی نظامی و نیروی سلحشوری داشته باشند تا به هنگام برافراشته شدن پرچم حق به صف پیکارگران رکاب مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بپیوندند و در آن نبرد بزرگ حق و باطل حماسه بیافرینند .

آری غیبت، جریانی بسیار عمیق و انتظار، جریانی بسیار سازنده است. دوره غیبت و انتظار از یک جهت مانند مدتی است که معلم از کلاس خارج می شود تا بنگرد که شاگردان در غیاب او چه می‌کنند و نسبت به تعالیم و تکالیف خود چگونه رفتار می‌کنند؟ انسان منتظر که شاگرد مکتب پیامبران و حاضر در کلاس دین حق است، باید همواره مراقب خود باشد. در علم و عمل بکوشد و بداند که معلم از کلاس بیرون رفته است و هر لحظه ممکن است برسد و او را در آن حال که هست ببیند. لذا باید همیشه در حالی باشد که رضای کامل معلم را فراهم آورد.

دوران انتظار، روزگار سستی و رهایی و بی‌تفاوتی و تحمل و ظلم پذیری نیست بلکه دوران حساس تکلیفی بزرگ و مسئولیتی مهم هم در ابعاد تکالیف فردی و هم در ابعاد تکالیف اجتماعی است.

منبع: حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، فصل سیزدهم: انتظار، ص 307 - 259 (با تغییر و تلخیص)

پی‌نوشت‌ها:

[1]. بحارالانوار، ج 52، ص 126 .

[2] . همان، ص 140 .

[3] . همان، ص 130 .

[4] . همان، ص 134 - 131 .

[5] . همان، ص 140