امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، دارای دو غیبت هستند؛ یکی غیبت صغری و دیگری غیبت کبری. در این مقاله به شرح و بیان این دو دوره خواهیم پرداخت.

دوره غیبت صغری:

امام حسن عسکری (علیه السلام) در هشتم ربیع الاول سال 260 ق؛ یعنی در زمانی که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، پنج سال بیشتر نداشت، به دست معتمد، خلیفه عباسی به شهادت رسید و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، بر پیکر پدر بزرگوار خویش نماز گزارد.[1] از این پس بود که دوره جدیدی از زندگی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، که به غیبت صغری معروف است، آغاز شد.

بنا به گفته بسیاری از صاحب نظران، دوران غیبت کوتاه مدتِ آن امام که از آن به «غیبت صغرا» تعبیر می‌شود، از همین زمان؛ یعنی سال 260 ق آغاز گردید. برخی از اهل تحقیق برآنند که غیبت صغرا از همان زمان تولد حضرت؛ یعنی سال 255 ه.ق آغاز شده است.[2]

دوران غیبت صغرا تا سال 329 ه.ق ادامه داشت که بدین ترتیب، بنابر دیدگاه اول، طول این دوران، 69 سال و بنا بر دیدگاه دوم، طول این دوران 74 سال خواهد بود.

گرچه در این مدت به دلیل برخی مصالح، از جمله در امان ماندن از خطراتی که جان آن حضرت را از سوی دشمنان تهدید می‌کرد، امام از نظرها پنهان بودند، اما حضرت تعدادی افراد وارسته و با تقوا را به عنوان نائب خاص خود به مردم معرفی کردند تا هر یک از ایشان سؤالات و مشکلات خود را به وسیله آنان به امام برسانند و از طریق امام پاسخ دریافت نمایند.

نوّاب خاص امام عصر

در طول دوران 69 ساله یا 74 ساله غیبت صغرا، چهار تن از بزرگان شیعه عهده دار مقام نیابت یا سفارت خاص امام عصر (علیه السلام) بودند که نام آنها بدین قرار است:

1. ابو عمرو، عثمان بن سعید، که از سن یازده سالگی در حضور ائمه قبلی مشغول خدمت بوده است و از اصحاب مورد اعتماد امام هادی و امام عسکری (علیهما السلام) محسوب می‌شود. وی از سال 260 تا 267 ه.ق منصب نیابت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، را عهده دار بود.

2. ابوجعفر محمد بن عثمان: وی فرزند نائب اول امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، است که از سال 267 تا 305 ه.ق عهده دار منصب نیابت خاص بود.

همان گونه که هیچ امری در نظام هستی بدون علت نیست، غیبت امام زمان هم برای خود علل و ادله‌ای دارد و برای آن چندین دلیل در روایات ذکر شده است. از جمله، امتحان و آزمایش مردم، حفظ وجود امام از خطراتی که او را تهدید می‌کرد، فراهم شدن زمینه آمادگی فکری و فرهنگی و روانی در مردم برای تشکیل حکومت جهانی و...

3. ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی: این عالم بزرگوار از سال 305 ه.ق تا 326 ه.ق یعنی حدود بیست و یک سال نیابت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، را عهده دار بود.

4. ابوالحسن علی بن محمد سیمری: وی حدود سه سال یعنی از سال 326 تا 329 ه.ق به عنوان نایب خاص امام (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، به انجام وظیفه مشغول بود.

نواب خاص دوره غیبت صغری در غیاب امام به انجام برخی وظایف مشغول بودند که از جمله آن ها، زدودن شک و حیرت مردم درباره تولد امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، حفظ امام از خطراتی که او را تهدید می‌کند از راه پنهان داشتن مکان او، پاسخگویی به پرسشهای فقهی و اعتقادی مردم، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت، آماده‌سازی مردم برای پذیرش غیبت کبری، کمک به نیازمندان و توزیع وجوه شرعی و... را می‌توان نام برد.

دوره غیبت کبری:

در سال 329 ه.ق و به دنبال رحلت چهارمین نائب خاص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، دوره غیبت صغری به پایان رسید و از این پس دوره غیبت کبری، که در آن نائب خاصی از سوی امام تعیین نشده است، آغاز گشت. این دوره یکی از برهه‌های سخت زندگی شیعیان است. اولا، طول مدت این دوره بر کسی مشخص نیست. به علاوه، در این دوره وقایع بسیار سخت و دشواری به وقوع پیوست که حفظ اعتقادات و پایبندی به احکام و مقررات دینی را مشکل ساخت. در این دوره از تاریخ حیات بشری، فقهای عظام از سوی ائمه اطهار (علیهم السلام) و از جمله امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، به عنوان نائبان عام مسئولیت رهبری سیاسی و پاسخگویی به مسائل فکری و اعتقادی مردم را عهده‌دار هستند و همین مساله منشاء و ریشه «ولایت فقیه» در نظام سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی محسوب می‌شود.

اگر به حقیقت معنای امامت در جهان بینی مکتب اهل بیت (علیهم السلام) توجه شود، به خوبی این نکته روشن خواهد شد که امام علاوه بر وظیفه راهنمایی و ارشاد و رهبری مردم، در حفظ نظام هستی نیز مؤثر است. در روایت آمده است که اگر لحظه‌ای زمین از امام و حجت الهی خالی بماند، اهلش را در کام خود فرو می‌برد.

امام سجاد (علیه السلام) در این باره فرمودند:

«همان گونه که ستارگان و سیارات وسیله حفظ نظام کیهانی هستند، ما هم وسیله حفظ اهل زمین هستیم. به برکت وجود ماست که آسمان بر زمین فرود نمی‌آید. اگر ما نبودیم زمین اهلش را فرو می برد... آن گاه در ضمن یک تشبیه بسیار زیبا می‌فرمایند: استفاده مردم از امام غائب همانند استفاده آنان از خورشید در پشت ابر است...» [3]

منبع:

گروه دین و اندیشه تبیان

[1]. ر.ک: سیره معصومان، ص 259.

[2]. همان، ص 272.

[3]. مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 92

مرحوم صدوق (رحمة الله عليه) به سند خود از ابي‌هاشم داوود بن قاسم جعفري نقل مي‌كند كه از حضرت ابوالحسن (امام هادي عليه السلام) شنيدم كه مي‌فرمود:

«... و من بعدي الحسن ابني فكيف للناس بالخلف من بعده؟ قال: فقلت: و كيف ذاک يا مولاي؟! قال: لانه لا يري شخصه و لا يحل ذكره باسمه ...»[1]

«جانشين بعد از من، فرزندم حسن است، پس چگونه است شما را به خلف بعد از خلف؟

عرض كردم: چگونه، خداوند مرا فدايت گرداند؟

حضرت فرمود: زيرا شخصش ديده نمي‌شود و حلال نيست كه نامش برده شود ...»

پي‌نوشت:

[1]. ابن بابویه، كمال الدين، ص 379 و 380؛ اعلام الوري، ص 437 و 438.

منبع: موعود شناسي و پاسخ به شبهات، علي اصغر رضواني، انتشارات مسجد مقدس جمكران

امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، شباهت‌های بسیاری با انبیای گذشته دارند، در اینجا، به بیان شباهت‌ آن حضرت با حضرت یونس (علیه السلام) می‌پردازیم.

شيخ صدوق (رحمه الله) به سند خود از محمد بن مسلم روايت كرده كه گفت:

«بر حضرت ابوجعفر محمد بن علي الباقر (عليه السلام) وارد شدم، مي‌خواستم از قائم آل محمد (صلي الله عليه و آله) از آن حضرت سوال كنم كه آغاز سخن كرد و فرمود: اي محمد بن مسلم، به درستي كه در قائم آل محمد (صلي الله عليه و آله)  از پنج پيغمبر شباهت هست؛ يونس بن متي، يوسف بن يعقوب، موسي، عيسي و محمد (صلوات الله عليهم اجمعین)، اما شباهت از يونس بن متي اينكه پس از غيبت در قيافه جواني در سن پيري به سوي قومش بازگشت. [1]

پي‌نوشت:

[1]. ابن بابویه، كمال الدين، 1 / 327

امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، شباهت‌های بسیاری با انبیای گذشته دارند، در اینجا، به بیان شباهت‌ آن حضرت با حضرت یوشع (علیه السلام) می‌پردازیم.

1- منافقان امت پس از وفات حضرت موسی، با حضرت يوشع (عليه السلام) جنگ كردند. چنانچه منافقان اين امت با حضرت قائم(عليه السلام) نیز جنگ خواهند كرد.

2- نقل شده که روزی خورشید برای حضرت يوشع (عليه السلام) بازگشت. چنانچه در روایت است که حضرت قائم (عليه السلام) نیز با مهر و ماه سخن مي‌گويد و آنها را صدا مي‌زند و آنها به او پاسخ مي‌دهند ـ علامه مجلسي در بحارالانوار از حضرت امام باقر (عليه السلام) روايت كرده كه فرمود: قائم (عليه السلام) سيصد و نه سال زمامداري مي‌كند ـ همان قدر كه اهل كهف در غارشان  به سر بردند ـ زمين را پر از عدل و قسط خواهد كرد چنانكه پر شده باشد از ظلم و ستم، پس خداوند براي او شرق و غرب زمين را فتح خواهد نمود و مردم را خواهد كشت تا اينكه جز دين محمد (صلي الله عليه و آله)  باقي نماند، شيوه سليمان بن داوود را پيش خواهد رفت و خورشيد و ماه را صدا مي‌زند و او را پاسخ مي‌دهند و زمين براي او نور ديده شود و به او وحي مي‌آيد كه به امر خداوند به وحي عمل مي‌كند. [1]

پي‌نوشت:

[1]. مجلسی، بحار الانوار، 52 / 390