عقیده مهدویت جزء مسلمات مذاهب اسلامی است و اختلاف فقط در مصداق آن می‌باشد. اهل‌سنت‌ در مورد روایات خلفای اثنا عشری اقوال متعددی دارند، اما با بررسی فریقین و اقوال آنها به این‌ واقعیت می‌رسیم که مراد روایات از خلفای اثنا عشر، ائمه اثنا عشر شیعه می‌باشد.

در بعضی روایات اهل‌ سنت آمده که اسم پدر حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، همان اسم پدر حضرت رسول اکرم است،اما بعد از بررسی‌ روایات فریقین به این نتیجه می‌رسیم که اسم حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، همان اسم پیامبر بوده و پدر ایشان امام‌ حسن العسکری و او از اولاد حضرت فاطمه و از فرزندان امام حسین (علیهم السلام)، می‌باشد.

عقیده مهدویت نزد فریقین

عقیده به مهدی موعود، یکی از مسلمات مذاهب اسلامی است. علمای فرقه‌های مختلف اهل‌ سنت، احادیث مهدویت را متواتر دانسته‌اند. ابن حجر هیثمی مکی، احمد ابو السرود الصباح الحنفی، شیخ محمد الخطابی المالکی و شیخ یحیی بن محمد الحنفی، از علمای مذاهب اربعه اهل سنت، احادیث مهدویت را مسلم دانسته‌اند.[1]

اما نزد شیعه عقیده به مهدویت جزء اصول مذهب است.

با بررسی مصادر حدیثی، تاریخی، عقیدتی و تفسیری اهل‌سنت و شیعه، این حقیقت آشکار می‌شود که نخستین کسی که درباره عقیده مهدویت و اوصاف آن سخن گفته، خود رسول اکرم‌ بوده است. [2] اگرچه در مصداق مهدی موعود اختلاف نظر وجود دارد، اما اصل قضیه‌ مهدویت یکی از مسلمات فریقین است و از صدر اسلام تا امروز احدی از مسلمین منکر اصل عقیده مهدویت نشده است.[3]

در آثار طرف‌داران مکتب خلافت، ظهور مهدی موعود یکی از نخستین و نامدارترین علامات‌ رستاخیز بزرگ به شمار می‌رود. از این‌رو در مصنفات دانشمندان اهل‌سنت، روایات و مباحث‌ مهدویت بیشتر به دنبال گفت‌وگو از«اشراط الساعة» نقل و مطرح می‌شود.[4]

شهید مطهری می‌گوید:«اگر می‌خواهید بفهمید که مسئله مهدویت منحصر به شیعه نیست، ببینید آیا مدعیان مهدویت در میان شیعه زیاد بودند یا در میان اهل‌سنت. می‌بینید مدعیان مهدویت‌ در میان اهل تسنن زیادتر بوده‌اند».[5]

طبق تحقیقات بعضی از دانشمندان، ذکر حضرت مهدی در بیش از هفتاد کتاب معتبر اهل سنت‌ آمده است.[6]

خلاصه مطلب این است که عقیده به مهدویت در میان اهل‌سنت یک‌ حقیقت غیر قابل انکار و تردید است.

منابع:

[1]. فقیه ایمانی،0241 ق،ص 21، به نقل از هندی،ص 871

[2]. فقیه ایمانی،پیشین،ص 7

[3]. سبحانی،7141 ق،ج 4،ص 321

[4]. صنعانی،3041 ق، ص 943؛ ابن اثیر جذری،3041 ق،ج 1،ص 723؛ هیثمی،8041 ق،ج 41،ص 302،حوی،ج 2،ص 269؛ متقی هندی،5041 ق،ص 302

[5]. مطهری،مجموعه آثار،1831 ش،ج 81،ص 841

[6]. خلخالی،ص 702

در سوره ابراهیم، چهار آيه پیرامون مهدویت وجود دارد که عبارت است از آیات (5، 24، 44 و 45).

الف: «و ذكّرهم بايام الله» [[1

و ايام الله را به آنها متذكر شود.

از امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) در ذيل اين آيه شريفه چنین روایت شده كه می‌فرمایند: ايام الله-روزهاى خدا- سه روز است. روز قيام قائم و رجعت و روز قيامت.[[2

ب: «الم تركيف ضرب الله مثلأ كلمة طيبة كشجرة طيبه اصلها ثابت و فرعها في السمـاء» [[3

آيا نديدى چگونه خداوند كلمه طيبه (و گفتار پاكيزه) را به درخت پاكيزه‌اى تشبيه كرده كه ريشه آن (در زمين) ثابت و شاخه آن در آسمان است.

سلام خثمعى مى‌گويد: بر امام باقر (عليه السلام) وارد شدم و پيرامون اين آيه شريفه پرسش نمودم؟

حضرت فرمود: اى سلام، منظور از درخت، محمد و فروع آن على اميرالمؤمنين و ميوه آن حسن و حسين و شاخه آن فاطمه و فروع آن شاخه، امامانى هستند كه از فرزندان فاطمه (عليه السلام) مى‌باشند و برگهاى آن درخت، شيعيان و دوستداران اهل بيت (عليهم السلام) مى‌باشند.[[4

به درستى كه حضرت قائم (عجل الله تعالي فرجه) آخرين امام معصوم از فرزندان فاطمه و على (عليهما السلام) مي‌باشد پس به تحقيق اين آيه شريفه شامل و منطبق بر حضرت است.

ج: «فيقول الذين ظلموا ربنا اخرنا الى اجل قريب» [[5

آن روز كه ظالمان مى‌گويند پروردگارا، مدت كوتاهى ما را مهلت ده.

محمد بن مسلم از امام باقر (عليه السلام) در تفسير آيه كريمه روايتی نقل مى‌كند كه حضرت فرمود: مى‌خواستند (ظالمان و ستمگران) تا خروج حضرت قائم (عليه السلام) مهلت گيرند.[[6

د: «و سكنتم في مساكن الذين ظلموا انفسهم» [[7

شما نبوديد كه در منازل و (كاخهاى) كسانى كه به خويشتن ستم كردند سكنى گزيديد؟

جمعى در محضر امام صادق (عليه السلام) بودند که سخنى از خانه‌هاى بني العباس به ميان آمد؛ مردى گفت: خداوند خرابى آنها را بما بنماياند. امام صادق (عليه السلام) فرمود: چنين مگو، آنجا مسكن حضرت قائم (عجل الله تعالي فرجه) و اصحابش خواهد شد، مگر نشنيده‌اى كه خداوند مى‌فرمايد: «و سكنتم...» تا آخر آيه. [[8

پینوشت‌ها

[1]. ابراهيم آيه 5

.[2] ينابيع الموده ص 434 ؛ غايه المرام ص 736 ؛ اثبات الهدي ج 7

[3]. ابراهيم 24

.[4] شواهد التنزيل ج 1 ص 311

.[5] ابراهيم  44

.[6] اثبات الهدي ج 7 ص 10؛ تفسير برهان ج 2 ص 321

[7]. ابراهيم 45

.[8] تفسير برهان ج 2 ص 331؛ اثبات الهدي ج 2 ص 100

مي‌دانيم كه در ميان ما شيعيان مسأله امامت از اهميت فوق‌العاده‌ای برخوردار است به خلاف ساير فرق اسلامي که اهميت چندانی برای این مساله، قائل نيستند. سر مطلب اين است كه مفهوم امامت در نزد شيعه با مفهوم امامت در نزد ساير فرق اسلامي متفاوت است. البته جهات مشتركي در كار هست ولي يك جهات اختصاصي هم در معتقدات شيعه در باب امامت هست كه به همين جهت مسأله امامت اهميت فوق العاده پيدا مي‌كند مثلا ما شيعيان وقتي كه مي‌خواهيم اصول دين را بر طبق مذهب خود بيان کنیم، مي‌گوئيم؛ اصول دين توحيد و نبوت و عدل و امامت و معاد است. یعنی ما امامت را جزء اصول دين مي‌شماريم.[1]

ما امامت را به معناي عام و گسترده‌اش مي‌گيرم که هم امامت به معناي رهبري اجتماع و هم امامت به معناي مرجعيت ديني و هم امامت به معناي ولايت تامه يعني زمين هيچ گاه از حجت و انسان كامل خالي نيست، می‌باشد. اهل تسنن هم قائل به امامت به يک معنايش هستند آنها امامت به معناي رهبري اجتماع را قبول دارند ولي در شخص امام و رهبر و كيفيت آن با شيعيان اختلاف دارند و اساسا منكر امامت به معناي رهبري و رياست عمومي بر اجتماع نيستند ولي به آن معنا كه قائل به امامت هستند از نظر آنها امامت اصول دين نيست بلكه جزء فروع دين محسوب مي‌شود.

بالاخره ما در مسأله امامت اختلاف داريم. آنها قائل به نوعي امامتند و ما قائل به نوعي ديگر. پس مي توان گفت كه اهل سنت منكر امامت به تمام معنا نيستند ولي آن گونه كه شيعيان قائل به توسعه در دايره امامت و معناي آن هستند، اهل تسنن قائل نيستند و در آن قسمت و جهت كه با هم اشتراك دارند باز در كيفيت و شخص امام با هم اختلاف نظر دارند. يعني هم شيعه قائل است كه بعد از رحلت پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله)، اجتماع و جامعه مسلمين نياز به يک رهبر دارد و هم اهل تسنن به این معنا معتقدند ولي شيعيان مي‌گويند: پيامبر رهبر بعد از خودش را معين كرده است و او شخص امير المومنين علي بن ابي طالب است اما اهل سنت مي‌گويند: پيامبر تعيين رهبر بعد از خودش را به امت واگذار فرموده است و امت هم ابوبكر را انتخاب نموده‌اند.

به هر حال آن چه در اسلام موجب كفر و ارتداد مي‌گردد، اين است كه كسي منكر امري گردد كه از ضروريات دين اسلام در نزد همه مسلمين و فرق اسلامي محسوب شود،  يعني جزء دين به حساب بيايد و اهل سنت منكر امامت به تمام معنا آنگونه كه همه مسلمين اشتراک نظر دارند يعني امامت به معناي رهبري اجتماع، نيستند تا حكم به تكفير آنها گردد بلكه آن را جزء فروع دين مي‎دانند و امامت به معناي تشيعي كه شيعيان بدان قائلند و از اصول دين عند الشيعه محسوب مي‌شود، از ضروريات مذهب شمرده مي شود.

منابع

[1]. رک :امامت و رهبري ،استاد شهيد مطهري

«يقول الذين کفروا لست مرسلاً قل کفی بالله شهيداً بينی و بينکم و من عنده علم الکتاب» سوره رعد، آیه 43

«آنان که کافر شدند اعتراض نموده، می‌گویند: تو رسول خدا نیستی! بگو: کافی است که خداوند متعال و کسی که علم به این کتاب دارد بین من و شما گواه و شاهد باشند».

این آیه شریفه در مورد مولا امیر المؤمنین و امامان معصوم (علیهم السلام) نازل شده است که مصداق نخست آن – طبق منابع شیعه و سنی – حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) می‌باشد.

امام حسین ضمن حدیثی فمی‌فرمایند: «... نحن الذين عندنا علم الکتاب و بيان ما فيه عندنا و ليس عند احد من خلقه ما عندنا لانّا اهل سرّ الله ...؛ ما کسانی هستیم که علم به کتاب نزد ماست و بیان هر آنچه در آن است نزد ماست و آنچه ما می‌دانیم هیچ یک از مخلوقات خدا نمی‌دانند، چرا که ما خزینه دار اسرار الاهی هستیم» [1]

اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) عالم به تمام مسائل کلی و جزئی، اصول و فروع دین و یگانه مرجع حقیقی می‌باشند که هیچ نقطۀ مجهول یا مبهمی در ساحت مقدسشان راه ندارد. ضمن اینکه روایات متعدد و متواتری از شیعه و سنی وارد شده است که حضرات اهل بیت (علیهم السلام) تنها مرجع و پناه همه مسلمانان، بلکه همه ادیان در تمامی مسائل و معضلات بوده‌اند که در اینجا از باب نمونه، به یکی از آن روایات اشاره می‌نماییم:

مدافع سخت کوش حریم ولایت «علامه مجلسی» (اعلی الله مقامه) در کتاب شریف «بحار الانوار» نقل می‌کند: «ابو سلمه» گوید:

سالی با عمر بن خطاب در مراسم حج شرکت داشتیم، هنگامی که به ناحیه «ابطح» رسیدیم ناگهان عربی بیابانی به طرف ما آمد، وقتی نزد عمر رسید، گفت: ای امیرالمؤمنین، من لباس احرام پوشیده بودم، در این میان چند تخم شتر مرغی را دیده، آنها را پختم و خوردم، اکنون چه کفّاره‌ای بر من واجب است؟ عمر [مثل همیشه] گفت: من حکم این مسئله را نمی‌دانم، بنشین شاید خداوند به وسیله یکی از اصحاب محمد (صلی الله علیه و آله) گشایشی در کار تو قرار دهد. در این هنگام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) با فرزندش امام حسین (علیه السلام) آمدند. عمر گفت: ای اعرابی! این علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. سؤالت را از او بپرس! اعرابی برخاست و سؤالش را پرسید. حضرت علی (علیه السلام) اشاره به امام حسین (علیه السلام) نموده و فرمودند: ای اعرابی! پاسخ سؤالت را از این کودک جویا شو.

اعرابی گفت: ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ! من از خانه‌ام برای انجام دادن مراسم حج خارج شدم و در حالیکه لباس احرام پوشیده بودم ... . و مسئله خود را مطرح نمود.

امام حسین (علیه السلام)، فرمودند: به تعداد تخم شتر مرغی که خورده‌ای، شتر ماده را با شتر نر جفتگیری کن، هر تعدادی که بچه آوردند به خانه خدا هدیه کن.

عمر رو به امام حسن (علیه السلام) کرد و گفت: یا حسین! شاید بعضی از شترها سقط جنین کنند! [در این صورت وظیفه‌اش چیست؟]

امام حسین (علیه السلام) فرمودند: ای عمر! شاید بعضی از تخم شتر مرغ‌ها هم فاسد باشد.

عمر گفت: راست گفتی و خوب بیان نمودی!

در این هنگامی امیر المؤمنین علی (علیه السلام) برخاست و فرزندش را به سینۀ خود چسباند و این آیه شریفه را قرائت فرمودند:

«ذرية بعضها من بعض و الله سميع عليم»

«آنان فرزندانی هستند که برخی از برخی دیگر [فضیلت] گرفته‌اند و خداوند شنوا و داناست»[2]

آری، هر چه که بشر قدرت تصور آن را داشته یا نداشته باشد، در گسترۀ علم و دانش آن بزرگواران است؛ چرا که لازمۀ حجت خدا و خلیفه به حق بودن علم و دانش کامل و جامع است؛ لذا وقتی آیۀ شریفه : «و کل شیء احصيناه فی امام مبين» سوره یس، / 12 «هر چیزی را در پیشوایی آشکار قرار دادیم»، نازل شد، در مورد «امام مبین» بحث شد که چه کسی است؟

ابوبکر و عمر گفتند: یا رسول الله! امام مبین تورات است؟

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: نه خیر.

گفتند: انجیل است؟

پیامبر، فرمودند: نه خیر

گفتند: امام مبین قرآن است؟

فرمودند: نه خیر

در این هنگام امیر المؤمنین (علیه السلام) وارد شدند. رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هو هذا انه امام الذي احصي الله فيه علم کل شيء؛ اوست امام مبین، او امامی است که خداوند متعال در وی همه علوم را جمع کرده است»[3]

نویسنده: محمد رضا منصوری

منابع:

[1]. مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 211

[2]. بحار الانوار، ج 44، ص 197

[3]. معانی الاخبار شیخ صدوق، ص 95؛ تفسیر صافی، ج 4، ص 247

مجله ماهنامه امام شناسی شماره 22